دانشنامه تاریخی
اقتصاد لبنان یک سیستم پیچیده است که شامل بخش‌های متنوعی مانند خدمات مالی، کشاورزی، صنعت و گردشگری می‌شود. با این حال، کشور با چالش‌های اقتصادی متعددی مواجه است، از جمله بی‌ثباتی سیاسی، عواقب طولانی‌مدت جنگ داخلی، بحران‌های مالی و همچنین فشارهای اقتصادی خارجی. در این مقاله، شاخص‌های کلیدی اقتصادی لبنان، عوامل مؤثر بر اقتصاد آن و مشکلات اصلی که کشور با آن مواجه است بررسی می‌شود.
اقتصاد لبنان با تنوع بخش‌ها و چالش‌های قابل توجهی که کشور در چند دهه گذشته با آن مواجه بوده، مشخص می‌شود. در سال ۲۰۲۰، لبنان یکی از شدیدترین بحران‌های اقتصادی تاریخ خود را تجربه کرد که تأثیر منفی بر تمام شاخص‌های اقتصادی کلیدی، از جمله تولید ناخالص داخلی (GDP)، سطح تورم و نرخ ارز ملی داشت.
بر اساس داده‌های بانک جهانی، در سال ۲۰۲۰ لبنان با کاهش شدید تولید ناخالص داخلی روبرو شد که به دلایل متعددی از جمله بی‌ثباتی سیاسی، کاهش قیمت نفت، عواقب پاندمی COVID-19 و تخریب بیروت به دلیل انفجار در بندر این شهر مرتبط بود. در سال ۲۰۲۱، رشد اقتصادی منفی باقی ماند که با سطح بالای تورم که به رکوردهای تاریخی رسید، تشدید شد.
لبنان یک کشور با بدهی بالا است که بدهی خارجی آن بیش از ۱۵۰٪ تولید ناخالص داخلی (GDP) می‌باشد. این یکی از چالش‌های اقتصادی اصلی است که کشور با آن روبرو است، زیرا خدمات‌دهی به تعهدات بدهی نیاز به منابع مالی قابل توجهی دارد. در عین حال، لبنان همچنان بر کمک‌های خارجی و وام‌ها و همچنین بر حفظ بخش مالی خود که یک عنصر مهم اقتصاد است، تکیه دارد.
بخش مالی لبنان نقش کلیدی در اقتصاد کشور دارد و بیروت به‌طور سنتی به عنوان مرکز مالی خاورمیانه شناخته می‌شود. بانک‌های لبنانی به‌طور تاریخی از سطح بالای اعتمادی از سوی سرمایه‌گذاران محلی و خارجی برخوردار بودند. اما در سال‌های اخیر، بخش مالی با مشکلات جدی ناشی از بحران بانکی که در سال ۲۰۱۹ آغاز شد، مواجه شده است، زمانی که بانک‌ها قادر به تأمین نقدینگی و انجام پرداخت‌ها به بدهی‌های خارجی نشدند. این وضعیت یکی از کاتالیزورهای بحران اقتصادی بود که منجر به کاهش ارزش پوند لبنانی و افزایش سطح تورم شد.
با وجود این، بخش مالی لبنان همچنان نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند و بسیاری از بانک‌ها همچنان در کشور فعالیت می‌کنند، علیرغم مشکلات اقتصادی. لبنان همچنین سرمایه‌گذاری‌های خارجی را جذب کرده است، از جمله در زمینه املاک و مستغلات، که به رشد بخش املاک کمک کرده است، با وجود مشکلات مالی کشور. با این حال، بی‌ثباتی اقتصادی و عدم قطعیت مانع از توسعه بیشتر این بخش می‌شود.
کشاورزی در لبنان همچنان نقش مهمی در اقتصاد ایفا می‌کند، علیرغم منابع و زمین‌های محدود. محصولات اصلی کشاورزی شامل میوه‌ها، سبزیجات، زیتون، انگور و توتون است. کشاورزی همچنین با تولید روغن زیتون، شراب و دیگر محصولات با ارزش افزوده مرتبط است که به کشورهای همسایه و فراتر از منطقه صادر می‌شوند. چالش‌هایی که کشاورزی لبنان با آن مواجه است شامل کمبود آب، تخریب زیرساخت‌ها به دلیل درگیری‌ها و تغییرات اقلیمی است که بر بهره‌وری اراضی کشاورزی تأثیر می‌گذارد.
صنعت در لبنان نیز در حال توسعه است، اگرچه با چالش‌هایی نظیر هزینه‌های بالای انرژی و زیرساخت‌های ناکارآمد مواجه است. صنایع اصلی شامل نساجی، شیمیایی، داروسازی و صنایع غذایی است. صادرات لبنانی شامل محصولات این صنایع، همچنین کالاهای الکترونیکی و کالاهای با ارزش افزوده بالاست. با این حال، بی‌ثباتی سیاسی و وضعیت بحران اقتصادی مانع از رشد ظرفیت‌های تولیدی در کشور می‌شود.
گردشگری یک بخش مهم از اقتصاد لبنان تا به حال بوده است، به‌خصوص در شرایط نسبی بی‌ثباتی سیاسی میان سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰. لبنان به‌خاطر جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خود، از جمله شهر باستانی باعلبک، قلعه‌های قرون وسطایی، مناظر کوهستانی زیبا و سواحل، و همچنین سنت‌های غذایی منحصر به فرد و مهمان‌نوازی شناخته شده است. بیروت نیز به عنوان مرکز فرهنگی و شبانه خاورمیانه مشهور بود.
با این حال، بی‌ثباتی سیاسی و مشکلات اقتصادی، از جمله بحران اقتصادی ۲۰۱۹ و پاندمی COVID-19، تأثیر منفی بر گردشگری گذاشته است. تعداد زیادی از گردشگران، به‌خصوص از کشورهای حوزه خلیج فارس، از سفر به لبنان خودداری کرده‌اند که بر صنعت هتلداری، رستوران‌ها و دیگر بخش‌های مرتبط با گردشگری تأثیر گذاشته است. در سال‌های اخیر، لبنان همچنان سعی در احیای این بخش دارد، اما احیا بستگی به بهبود وضعیت سیاسی و ثبات اقتصادی دارد.
اقتصاد لبنان به‌طور قابل توجهی به تجارت خارجی وابسته است، علیرغم اندازه کوچک کشور. لبنان به‌طور فعال محصولات کشاورزی، از جمله میوه‌ها، سبزیجات، روغن زیتون، شراب و همچنین محصولات صنعتی را صادر می‌کند. شرکای تجاری مهم لبنان شامل کشورهای اتحادیه اروپا، کشورهای حوزه خلیج فارس و ایالات متحده است.
لبنان همچنین کالاهای متعددی را وارد می‌کند، از جمله نفت، ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد شیمیایی و همچنین محصولات غذایی. منبع اصلی درآمد کشور هنوز هم ارسال‌های پولی مهاجران لبنانی، به‌خصوص از کشورهای حوزه خلیج فارس است. این ارسال‌ها بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهند و بر مصرف و سطح زندگی در لبنان تأثیر می‌گذارند.
لبنان با تعداد زیادی از مشکلات اقتصادی جدی مواجه است که توسعه و ایجاد یک اقتصاد پایدار را دشوار می‌کند. یکی از مشکلات اصلی، سطح بالای بدهی عمومی است که بیش از ۱۵۰٪ تولید ناخالص داخلی (GDP) را در بر می‌گیرد و ثبات مالی کشور را در معرض خطر قرار می‌دهد. بحران در بخش بانکی وضعیت را وخیم‌تر کرده و دسترسی مردم به سپرده‌های خود و برداشت وجوه را غیرممکن کرده است که موجب نارضایتی و اعتراضات وسیع شده است.
چالشی دیگر، بی‌ثباتی سیاسی و فساد است که مانع از اداره مؤثر اقتصاد و اجرای اصلاحات لازم می‌شود. نگرانی‌ها در مورد احتمال درگیری‌های سیاسی و اجتماعی نیز بر فضای سرمایه‌گذاری در کشور تأثیر منفی می‌گذارد.
علاوه بر این، تغییرات اقلیمی و مشکلات منابع آب تأثیر طولانی‌مدتی بر کشاورزی دارند که می‌تواند منجر به وخامت امنیت غذایی شود. پاندمی COVID-19 نیز نقش خود را در تشدید بحران اقتصادی ایفا کرده و تقاضا برای کالاها و خدمات را کاهش داده و باعث ایجاد مشکلات جدی در حوزه بهداشت و سایر زمینه‌ها شده است.
اقتصاد لبنان با چالش‌های متعدد، از جمله بی‌ثباتی سیاسی، بدهی دولتی بالا، مشکلات در بخش بانکی و همچنین عواقب بحران‌های اقتصادی جهانی مواجه است. با این حال، لبنان همچنان به عنوان یک مرکز مالی مهم در منطقه باقی مانده و دارای میراث فرهنگی غنی و منابع زیادی است که می‌تواند به احیای اقتصاد کمک کند به شرطی که اصلاحات لازم انجام شده و وضعیت سیاسی تثبیت شود. مهم است که اقتصاد لبنان از منابع داخلی خود بهره‌برداری کند و کمک‌های خارجی را برای تأمین توسعه پایدار در آینده جذب کند.