تاریخی انcyclopedia
چیک ادبیت یوه اوږده او روښانه تاریخ لري، چې د هیواد په کلتوري او فکري ژوند کې مهم رول لوبوي. د چیک په هیواد کې د لیکنې د پیلېدو له وخت څخه تر اوسنيو اثرونو پورې، چیک لیکوالانو داسې اثارو ته لاسرسی موندلی چې نه یوازې د ملت دننه ژوند څرګندوي، بلکې د دې تاریخي او کلتوري حقیقتونو هم نمائندګي کوي. د چیک ادب د انسان برخلیک، سیاست، ټولنیز عدالت او ملي هویت په اړه ژورې فکرونه لري.
د چیک ادب یوه له خورا مهمو آثارو څخه د فرانز کافکا ناول "تبدیل" (۱۹۱۵) دی. دا کیسه د یوه انسان په اړه ده چې ویښ کیږي او مومي چې هغه په یوه لویه مچۍ بدله شوی، چې د الینیشن، یوازی او د ژوند د ابسوردیتي سره د مبارزې سمبول شوی. کافکا، چې په پراګ کې زیږیدلی، د نړیوال ادب په اړه ستر اغیز لري، او د هغه آثار تر اوسه پورې د علمي او فلسفي څیړنو او تفسیرونو لپاره کتل کیږي.
بله مهمه اثر د کارل چاپک ناول "د سلیمندرو سره جګړه" (۱۹۳۶) دی، چې په کې مؤلف د ټولنیزو، قدرت او اخلاقي تضادونو پوښتنې مطرح کړې. دا اثر په یوه وخت کې د ټولنیزو بنسټونو پر وړاندې انتقاد او د بشریت د ورانیدو په اړه خبرداری دی، که چیرې دا د ټیکنالوژیو او طبیعت سره نه پوهیږي. کارل چاپک هم مشهور دی چې هغه د "روبوټ" اصطلاح مخترع دی، چې په نمایشنامه "راس. یو. آر." (۱۹۲۰) کې کارول شوی او د وخت په تیریدو سره نړیوال لغت ته وده ورکړه.
چکیا هم د شاعرانو سره فخر کوي، لکه یاروسلاوسیفرت، چې په ۱۹۸۴ کې د ادبیاتو نوبل جایزه ترلاسه کړه. سیفرت د خپلو شعرونو له لارې مشهور شو، چې هغه شخصي او ټولیزې یادونه، د آزادۍ او انساني شرف په اړه خبرې کوي.
چیک ادب د هیواد تاریخ سره نږدې تړاو لري، په ځانګړې توګه د اوږد وخت ملوکیت، اشغال او کمونست رژیم په دوره کې. د دې دورې آثارو کې اکثره د حکومت او سیاسي رژیمونو په وړاندې انتقاد او د آزادۍ او ملي ځان ټاکنې لټه موندل کیږي.
د لومړۍ او دویمې نړیوالې جګړې په وخت کې، چیک لیکوالانو د ویرې، درد او د ژوندي پاتې کیدو د مبارزې موضوعاتو ته مخه کړه. د دې یوه روښانه مثال د لیکوال واچېسلاو کلاوس ناول "پټ خطر" (۱۹۴۱) دی، چې د نازیانو په اشغال کې د چکسلواکیا د وحشت او نا امیدۍ فضاء تشریح کوي.
د جګړې وروسته، چیکیا د کمونسټ رژیم په اغیزه کې پیدا شوه، چې دا هم په ادب کې څرګندیدل. د میلان کوندرا په څیر ډیر لیکوالانو د سانسور او سخت کنترول سره مخ شول. کوندرا، چې د خپل ناول "د ژوند د پاتې کیدو تېروتنه" (۱۹۸۴) له وجې نړیوال شهرت ترلاسه کړ، د فردي آزادۍ، سیاسي سرکوب او د تاریخ فلسفې موضوعات مطالعه کوي.
اوسنی چیک ادب د خپلو لویو مخکینیو دودونو ته ادامه ورکوي، په دې حال کې چې دا د کمونیزم د راپرځیدو وروسته په ټولنه کې جوړیدو کې بدلونونه انځوروي. د معاصرو لیکوالانو څخه یو د پیتر شابو دی، چې د هغه آثار د ادبي اوریجنالیت او د ټولنې انتقاد لپاره معرفي شوي.
سربیره پردې، اوسنی چیک ادب په مختلفو ژانرونو کې فعال دی. نثر، شعر، مقالې او ډراماتیک کارونه د لوستونکو پام ځانته جلبوي. د دې یو روښانه مثال د میلان ګیوبل کار دی، چې د ښځو، د دوی په ټولنه کې رول او شخصي آزادی په اړه ډیرو آثارو جوړ کړي.
بل مهم لیکوال یان نیویچ دی، چې د هغه ناول "په ساعتونو کې سیوری" (۲۰۰۵) خپریدو وروسته پراخه شهرت ترلاسه کړ. دا اثر د اوخته کیدو او تاریخي درامه د عناصرو ترکیب کوي، د وخت، هویت او یادونې موضوعاتو ته متمرکز کیږي. د هغه آثار د چک ټولنې د وروستیو لسیزو کې بدلونونه او همدارنګه د وجودي لټون او نړیوالیدو موضوعات انځوروي.
چیک ادب د موضوعاتو او ژانرونو یوه پراخه پټه پوښښ کوي. د تاریخي نثر نه نیولې تر فلسفي فکرونو پورې د ژوند او وجود معنی په اړه، چیک لیکوالان اکثرا د ملي هویت، د آزادۍ لپاره مبارزه او همغږي موضوعات مطرح کوي.
سربیره پر دې، چیک ادب د تیاتر سره هم نږدې تړاو لري. د جین ګاشیک یوه له ستر چیکه درام نویس وو، چې د مشهوره شاتوري ډرامې "شوییک" مؤلف دی. دا اثر چې د چیک ادب لپاره نښه ګرځیدلی، د جنګ ابسردیت او د سیاسي جوړښتونو انتقاد د اصلي کردار په خنده د تصویر وړاندې کوي، چې د چیک استقامت او ایروني سمبول شوی.
چیک ادب همداراز د فولکلور، ولسي ادب او د چیک افسانو دودونو سره پیژندل شوی. خورا چیک لیکوالانو د ولسي افسانو او روایتونو څخه الهام اخیستی، چې د دوی آثار ته یو ځانګړی رنګ ورکوي.
چیک ادب یوازې د ملي کلتوري میراث یوه برخه نه ده، بلکې د نړیوال ادب یوه مهمه برخه هم ده. د دې آثار متنوع موضوعاتو او ژانرونو پوښښ کوي، د فلسفي فکرونو نه نیولې تر تاریخي نثر او شاتوري پورې. د چیک لیکوالانو او شاعرانو اغیزه تر اوسه پورې احساس کیږي، د دې آثار د نوو نسلونو لپاره الهام سرچینې ګرځي. پرته له سیاسي بدلونونو، چیک لیکوالان تل د خپلو افکارو او احساسات د ادبیاتو له لارې څرګندولو لارې مومي، او د دوی آثار د نړۍ په اوږدو کې د لوستونکو په یاد کې ژوند کوي.