تاریخی انcyclopedia
د لیتوانیا ټولنیزې اصلاحات تل د ټولنې او دولت د بدلون په پروسه کې کلیدي رول لوبولی دی. په ځانګړې توګه د شلمې پیړۍ د آخره او ایمتل شلمې پیړۍ په شروع کې ډیر مهم بدلونونه رامنځته شول، کله چې لیتوانیا د شوروي اتحاد د حکومت له سیسټم څخه د بازار اقتصادي ډموکریتي ټولنې ته لاړه. دغه بدلونونه مختلفو برخو ته ترسره شول، پکې د ښوونې، روغتیا، د کار اړیکې، د تقاعد سیسټم او ټولنیزې خوندیتوب شاملې دي.
تر ۱۹۹۰م کال پورې، لیتوانیا د شوروي اتحاد لخوا کنټرول کېده، او د هغې ټولنیز سیسټم په یوه مرکزي پلان کې مدغم و، چې د سوسیالیستي اقتصاد لپاره ځانګړی و. ډیری ټولنیزې پروګرامونه، لکه روغتیا، ښوونه او کور، د دولت لخوا کنټرول کېدل. د شوروي ټولنیزې خونديتوب ماډل د دې برخو کې وړیا یا تخفیف شوي خدمتونه برابرولې، خو د بیوروکراتیکو محدودیتونو او د انتخاب کمښت سره هم مخ و.
د سوسیالیستي ټولنیز سیاست یوه کلیدي برخه د خلکو د کار تامینول و. په دې وخت کې، لیتوانیا د وګړو لپاره د تضمین شوي کار یوه سیستم رامینځته کړی و، چې دا د بې کارۍ کچه کمول امکان سره برابره کړه. مګر، دغه ماډل هم خپل کمزوري درلود: سره له دې چې د کار کچه لوړه وه، د کار کیفیت او معاشونه نسبتاً ټیټ پاتې شول، او ډیری دندې د اقتصاد د حقیقي اړتیاوو سره سمون نه خوري.
د ۱۹۹۰م کال د خپلواکۍ بیا ترلاسه کولو وروسته، لیتوانیا د ټولنیز برخې کې د بنسټیزو بدلونونو اړتیا سره مخ شوه. په بدلیدونکو وختونو کې، هیواد د نړیوال اقتصاد سره د مدرنه کیدو او ادغام هڅې پیل کړې، چې دا د ټولنیز سیسټم تطبیق غوښتنه وه. لومړی، د روغتیا اصلاحات ترسره شول، چې هدف یې د شوروي سیسټم نه د بازارپال ماډل ته تیریدو ته و.
د خصوصي روغتیایي خدماتو سیستم رامینځته کول یوه مهمه ګام وه، مګر د نفوس یوه لویه برخه به له دولتي روغتیا څخه استفاده کوله. همدارنګه، د روغتیا اصلاحات د روغتیایي تجهیزاتو او کادر د کمښت سره هم مخامخ شوي. سره له دې، د زیربنا ښه کېدل، د روغتیا لپاره د تمویل زیاتول، او د روغتیایي کارکوونکو روزنې هڅې شوې.
په ښوونه کې، لیتوانیا هم د اصلاحاتو اړتیا سره مخ شو، ترڅو د اروپايي معیارونو سره برابر شي. دا مهمه ده چې ټینګار وشي، چې د خپلواکۍ د ترلاسه کولو وروسته، لیتوانیا د خپل ښوونځي سیستم کې بدلونونه پیل کړل، په ځانګړې توګه په لوړو ښوونځیو کې، چیرې چې د بولونیا پروسې سره د ادغام پروسه پیل شوه. دا د لیتوانیا پوهنتونونو او کالجونو ته اجازه ورکړه چې غربی زده کړې معیارونه رامنځته کړي، چې د زده کړو سطحه او د محصلینو لپاره امکانات لوړ کړي.
د بنسټیزو بدلونونو کې د څو مسلکي پوهنتونونو ته تیریدو، د تعلیمي پروګرامونو کیفیت ښه کول او د خلکو لپاره د زده کړو د لاسرسي په لوړولو کې د پام وړ زیاتوالی شامل و. همدارنګه، د ښوونځیو د مدرن کولو، د معلوماتي ټیکنالوژیو په ځای کولو او نوو زده کړې طریقو په کارولو کې هڅې شوې. ټولې دغه اصلاحات د بشري پانګې ودې او د نوي بازار شرایطو لپاره د ځوان متخصصینو چمتو کولو کې مرسته وکړه.
د ټولنیز خوندیتوب په اړه، د خپلواکۍ په لومړیو کلونو کې، لیتوانیا د اقتصادي ستونزو او د ژوند کچې د کمي له امله له ستونزو سره مخ شوه. په بدلیدونکي وختونه کې، هیواد هڅه وکړه د یوې ټولنیزې خوندیتوب سیستم جوړولو لپاره چې د بازار اقتصاد سره برابر شي، چې د تقاعد خوندیتوب، د بې کارۍ لپاره تادیات او د کم عاید لرونکو طبقاتو لپاره ټولنیزې مرستې شاملې وې. مګر د بازار سیستم ته تیریدو، د دولتي سبسیدونو کمیدل او د بې کارۍ زیاتوالی د ټولنیز سیستم تاثیر ټینګار کړ.
د ۲۰۰۰مو کلونو په اوږدو کې، لیتوانیا د ټولنیز سیستم د مدرنې کولو پروسه ادامه ورکړه، چې د اروپا اتحادیې غوښتنو ته اشاره کوي، په کوم چې هیواد په ۲۰۰۴ کې شامل شو. یوه له مهمو موخو څخه د وګړو د ژوند کیفیت ښه کول، د ټولنیز خوندیتوب کچه لوړه کول او د ټولنیز زیربنا پرمختګ و. دا مهمه ده چې یادونه وشي، چې د اتحادیې سره یوځای کېدل لیتوانیا ته نوې فرصتونه برابر کړل، ځکه چې هیواد د اروپايي سبسیدونو او سرمایې ته لاسرسی ترلاسه کړ، چې د څو ټولنیزو پروګرامونو په تطبیق کې مرسته وکړه.
یوه له مهمو اصلاحاتو څخه د تقاعد سیستم ښه والی و. په ۲۰۰۲ کې د یوې اصلاحاتو ترسره شوي، چې هدف یې د تقاعدي سپما تنوع کول و. د دې اصلاحاتو په چوکاټ کې د اجباري تقاعد بیمې سیستم معرفي شو، چې دولتي او خصوصي سپموونکو فنډونو شامل وو. دا د تقاعد سیستم لپاره اوږدمهاله ثبات یقیني کړ، که څه هم دا د ځینو طبقو له خوا نقض سره مخ و، چې د بازار له زلزلو خویش په اړه اندیښنه درلوده.
همدارنګه په ۲۱مې پیړۍ کې، لیتوانیا د روغتیا سیستم پرمختګ ته ادامه ورکړه، چې تمویل زیات کړ او د روغتیایي خدماتو د لاسرسي سمون وکړ. یوه مهمه ګام د روغتیایي بیمې معرفي کول و، چې د روغتیایي خدمتونو کیفیت ښه کولو امکان برابر کړ، په ځانګړي توګه د کم عاید لرونکو وګړو لپاره. مګر، د دولتي روغتونونو په اوږدو کې د اوږد انتظار او په ځینو برخو کې د روغتیایي کارکوونکو کمښت د ستونزو سره مخ دي.
د وخت په تیریدو سره، لیتوانیا هم خپلې د کار قوانینو ته ښه والی ورکړ. په دې هکله یوه مهمه ګام د کار بازار اصلاحات و، چې هدف یې د کار شرایطو ښه کول او د کارموندنې زیاتول و. لیتوانیا د کارګرانو د مهاجرت سره مخ شوه، ځکه چې ډیر ځوان وګړي د کار پیدا کولو لپاره بهر ته لاړ. په دې سره، اصلاحات وشول چې هدف یې د هیواد دننه د کار ځایونه جوړول، د سوداګرۍ ملاتړ زیاتول او د نوي اقتصاد سکتور پرمختګ و.
د مثبتو ګامونو له جملې څخه د انعطاف منونکو د کار شرایطو معرفي کول شامل دي، لکه د کور کار کولو، د وخت محدودیت په طریقه د کار کولو یا د آزادې کچې کار کولو امکان. دا د ځوانانو او ښځو لپاره د کارموندنې زیاتوالي لپاره زمینه برابره کړه، او همدارنګه د ګڼو وګړو لپاره د کار او شخصي ژوند ترمنځ توازن ښه کړ.
په وروستیو کلونو کې، لیتوانیا هم د ټولنیز برابري او د زیانمنو ګروپونو د خوندیتوب په اړه فعال کار کړی دی. یوه مهمه ګام د ښځو، معیوبینو او زړو کسانو د حقونو د خوندیتوب په برخه کې د قانون جوړونې پرمختګ و. پروګرامونه شتون لري چې د څو ماشومانو کورنیو سره مرستې ته اشاره کوي، او همدارنګه د زړو وګړو د ژوند شرایطو د ښه کولو لپاره تدابیر موجودې دي، ترڅو د دې ګروپونو ترمنځ د بې وزلۍ کموالی راولي.
په برابري کې هم د کار په ځای کې د تبعیض پر ضد سیاست تصویب شوی، چې د اقلیتونو او معیوبینو لپاره نوې فرصتونه رامنځته کړې. لیتوانیا هم د کم عاید لرونکو طبقاتو لپاره د اوسیدو شرایطو د ښه کولو لپاره ګڼ شمیر پروګرامونو ته پاملرنه کړې، چې د پنا د سرپرستي پروګرامونه او د ښاري زیربناوو د پرمختګ پروګرامونه شامل دي.
دا ټولنیزې اصلاحات د لیتوانیا د پخواني شوروي بلاک له بریالۍ هیوادونو څخه یوه ده او د سولیتانی او ټولنیزې جوړښت تقویه کولو لپاره مهم عناصر وو. دغو اصلاحاتو د وګړو د ژوند کچې لوړولو، د ټولنیزې انصاف تضمین او د هیواد د ټولنیز سیسټم دپایښت لپاره د مؤثرو غونډو په توګه عمل کړی دی.