د ترکمنستان ادبیاتی ورثه د اوږد او بډایه تاریخ نمایندګي کوي، چې د هیواد په سیمه کې د کلتوري دودونو او سیاسي بدلونونو انعکاس کوي. ترکمني ادبیات، چې د مرکزي آسیا د کلتوري ورثې یوه نه جلا کیدونکې برخه ده، د خپلو ځانګړتیاو، ژبني او ژانري دودونو له امله ځانګړې ده. د ترکمنستان د ادبیاتو په وده کې مهمه ونډه د داسې برجسته لیکوالانو لکه مختومقلي فراغي، آتاموراد نیازوف او نورو له خوا لوبول شوې. د ترکمني ادبیاتو مهمې آثار، چې په ترکمني ژبه لیکل شوي، اوس هم د هیواد په معاصر کلتور باندې لوی اغیز لري.
مختومقلي فراغي (1724–1807) د یوې مشهورې ترکمني شاعر او فلسفي شخصیت دی، چې د کلاسیک ترکمني ادبیاتو بنسټګر بلل کیږي. د هغه تالیفونه د ترکمنستان د ادبیاتي دود په ودې کې کلنۍ ونډه لري او د ادبیاتو د ژبې په جوړولو کې هم مهم رول لري. مختومقلي نه یوازې شاعر و، بلکې یو فکرگر هم و، whose works inspired not only the Turkmen but also the peoples of Central Asia.
د مختومقلي یوه له مشهورې آثارو څخه «ګولستان» (په ژباړه — «ګلستان») دی، چې په کې شاعر د ژوند معنی، لوړ اخلاقي ارزښتونو او د روحاني بشپړتیا په هکله سوچ کوي. په دې شعر کې د انسان او طبیعت او نړۍ ترمنځ د یووالي فلسفي فکر څرګند دی. برسیره پردې، مختومقلي د ترکمني حماسي ادب او شاعرانه مهارت دود ټاکلو باندې هم مهم اغیزه کړې ده.
د مختومقلي آثارو اصلي محتوا د خلکو حکمت، وطنپالنې او د حقیقت لټون سره تړاو لري. د هغه شعرونه د وطن سره میني او انساني ارزښتونو احترام په مفهوم کې ډک دي، چې دا ډول یې د ملي هویت مهم سمبول ګرځولي.
آتاموراد نیازوف (1928–2006) د یوې مشهورې ترکمني لیکوال، خپرونکې، ډرامه لیکونکي او شاعر په توګه شناخت لري، چې په 20 پیړۍ کې یې د ترکمنستان ادبیاتو په پرمختګ باندې مهم اغیزه کړې ده. د هغه تالیفونه د ترکمنستان د خپلواکۍ دوره نمانځی، او په ډېرو آثارو کې یې د ملي ځان پوهیدنې او دولتي هویت د جوړیدو پیچلي پروسې منعکس کړې.
نیازوف د ادبیاتو ګڼی اشعار، کیسې او ناولونه لیکلي، چې په کې د ملتونو دوستانه اړیکې، اخلاقي ارزښتونه او د وطن سره مینه موضوعات پرانیزي. د هغه یوه له مشهور آثارو څخه «ترکمني ځمکه» دی، چې په کې لیکوال د خپلې زنده ګۍ ښکلا او شتمني، او د ترکمني ملت تاریخي او کلتوري ورثه ستایي.
همدارنګه، نیازوف د ډرامې لیکوال په توګه هم مشهور و. د هغه لوبې، لکه «لمرین لاره» او «لوی نیکمرغي»، نه یوازي د هنري آثارو په توګه بلکې د مهمو سیاسي بیاناتو په توګه وو، چې د خلکو د آزادۍ او استقلال غوښتنې منعکس کوی.
د ترکمنستان په 1991 کال کې د خپلواکۍ تر لاسه کولو وروسته، په هیواد کې د ملي ادبیاتو او کلتور په وړاندې د پام وړ وده لیدل کیږي. د ترکمنستان د ادبیاتو په ژوند کې نوې مرحله د ملي ځان څرګندونې، دودونو ته احترام، مګر په عین حال کې د نړیوال ادبیاتو په سیمه کې د نوو افقونو پرانستلو سره تړاو لري.
داسې یوه پیښه د آثارو جوړول دي، چې د ملي هویت د پیاوړي کولو، د ترکمني ژبې مطالعې او خپرولو، دودونو او رواجونو ساتنې په موخه روانيې وی. د ترکمنستان ادبیانو د نړیوالیدو په تناظر کې د ترکمني کلتور پرمختګ سره د ځواب ویلو لپاره زیاته پاملرنه کړی.
برسیره پردې، په آزادیز وخت کې د ادبیاتو تجربې زیاتې پاملرنه کیږي، چې نوي ژانرونو او بڼو سره کار ترې ترلاسه کوی. د ترکمنستان نثر او شعر په دې وخت کې ډیر متنوع او د نړیوال ادبیاتو سره خلاصه کیږي. د ګڼو آثارو موضوعات د شخصي آزادۍ، چاپیریال او د هیواد راتلوونکي په اړه دي.
معاصر ترکمني ادبیات د پخوانیو دودونو پراساس وده کوي، مګر په عین حال کې د معاصر واقعیتونو او بدلونونو منعکس کوي. د ترکمنستان تر ټولو مشهور معاصر لیکوالانو په منځ کې د ګوربانګولي بیردیمحمدوف، داوران محمدوف، سپرمرات بیردیمحمدوف او نوری شامل دي.
ګوربانګولي بیردیمحمدوف، د خپلې سیاسي فعالیتونو څخه علاوه، د ادبیاتو بېلابېل آثار هم لیکي، چې په کې د وطنپالنې، وطن سره مینې او د خلکو دودونو موضوعات شامل دي. د هغه کتابونه د لوستونکو سره پرځای کیږي او د ملي کلتور یوه برخه جوړوي. داوران محمدوف او سپرمرات بیردیمحمدوف داسې لیکوالان دي، چې د دوی آثار د تاریخي موضوعاتو او معاصر مسایلو په اړه بحث کوي، چې پکې د ټولنیز انصاف، چاپېريال او کلتور پوښتنې شاملې دي.
معاصر لیکوالان د ترکمنستان نوې بڼې او سټایلونه په خپل ادبی کار کې په فعال ډول کاروي. نثر نور د مختلفو ژانرونو لپاره خلاص دی، چې علمي تخیلی، روانشناختي نثر، او تجرباتي ادبیات شامل دي. دا د ترکمني لیکوالانو د نړیوال ادبی تسلسل ساتلو د هڅو څرګندوي، په داسې حال کې چې د خپل ملي رنگ ساتنه هم کوي.
ترکمني ادبیات د نړیوالې ټولنې پام ځانته راوړي، او دا آثار په بېلابېلو ژبو کې په ژباړو کې راڅرګندیږي. دا نړیوالو لوستونکو ته د ترکمنستان د بډایه ورثې سره د پیژندلو لاره برابروي. د مثال په توګه، د مختومقلي فراغي، آتاموراد نیازوف او نورو لوی لیکوالانو آثار په روسي، انګلیسي، آلمانۍ او نورو ژبو ته ژباړل شوي دي.
د نړیوال ادبی مجلو او ټولګو کې د ترکمني ادبیاتو خپرونې د ترکمني کلتور د درک افقونه پراخوي. دغه آثار نه یوازې د ترکمنستان په اړه کیسې وایي، بلکې د ترکمني کلتور سره د مرکزي آسیا او نړۍ نورو کلتورونو تر منځ ګډې ځانګړتیاوې ښیي.
د ترکمنستان ادبیات یو رنګین او څو اړخیز پدیدۀ ده، چې د خلکو د خپل څرګندونې او کلتوري دودونو د ساتنې په لاره کې یوځای کوي. د مختومقلي فراغي له آثارو څخه تر معاصر لیکوالانو پورې، د ترکمنستان ادبیاتي ورثه د ملي هویت او ویاړ مهم عنصر پاتې کیږی. د ترکمنستان ادبیات لا تر اوسه هم وده کوي، نوې بڼې او ژانرونه پیکره کوي، په داسې حال کې چې د هیواد لیکوالان ډیر زیات د نړیوالې صحنې ته ننوځي، خپله ځانګړې کلتور ټولې نړۍ ته شریکوي.