تاریخی انcyclopedia
ایتوپیا — د نړۍ له یوې قدیمه هیوادونو څخه ده، چې تاریخ یې زرګونه کلونه لري. د ایتوپیا په سیمه کې د بشر فعالیت لومړۍ شواهد شاوخوا ۳.۵ میلیونه کلونه مخکې تاریخ ته ورګرځي، کله چې دلته استرالوپیټیکونه ژوند کاوه. په پخوانۍ زمانه کې په دې ځمکه کې ګڼ شمېر واکونه موجود وو، لکه کوش، چې د سوداګرۍ او فرهنګ د مهمې مرکز په توګه جوړ شو.
په اول صدی عیسوی کې د کوش سلطنت پر ځای د اکسوم سلطنت راغی، چې د قدیم تاریخ یو له ستر سوداګرۍ مرکزونو څخه شو. اکسومیتان د روم، هند او نورو هیوادونو سره فعاله سوداګري کوله، او د دوی پیسې د شتمنۍ او نفوذ نښه شوه. دا سلطنت د نړۍ په کچه د لومړي ځل لپاره مسیحیت د دولتي مذهب په توګه په څلورمې صدی کې غوره کړ، د پاچا ایزانی په واسطه.
په منځنیو پیړیو کې ایتوپیا آزاد پاتې شو، سره له دې چې د عربانو او عثمانیانو له خوا یرغلونه وشول. د ایتوپیا امپراتوران، لکه مینیلیک دویم، توانیدل چې د مستعمره یرغلګرو سره په مؤثره توګه مخه ونیسي. په ۱۸۹۶ کال کې ایتوپیا د ایتالوي ځواکونو پر وړاندې په ادوه کې بریا ترلاسه کړه، چې دا یې د مستعمره کیدو نه ژغورلو یوې له څو هیوادونو څخه جوړ کړ.
په ۲۰مې پېړۍ کې ایتوپیا ګڼ شمېر چلنجونو سره مخ شو. په ۱۹۳۵ کال کې هیواد د ایتالوي ځواکونو له لوري اشغال شو، مګر په ۱۹۴۱ کال کې د بریتانوي او ایتوپیایي ځواکونو په مرسته ازاد شو. د دویمې نړیوالې جګړې وروسته ایتوپیا یو ځل بیا د هیلې سیلسی د سلطنت لاندې ملوکیت ته لاړ. مګر په ۱۹۷۴ کال کې یوه انقلاب وشو، چې نتیجه یې د سوشیالیستي حکومت رامنځته کېدل و.
په ۱۹۸۰مو کلنو کې ایتوپیا سختې داخلي جنګونه او لوږي تجربه کړه، چې میلیونونه ژوندونه یې اخیستي دي. د سوشیالیستي رژیم د سقوط وروسته په ۱۹۹۱ کال کې د هیواد د بیا رغونې پروسه پیل شوه. ایتوپیا د پام وړ اقتصادي ودې ته ورسېده، مګر سیاسي وضعیت لا هم پیچلی پاتې دی.
ایتوپیا د خپلې غني فرهنګي میراث لپاره مشهور دی. دا د امهاری ژبې ځانګړې مخصوصیت سره شهرت لري، او همداراز بېلابېل قومي ډلې او دودونه لري. ایتوپیایي خواړه، د کلیسا هنر او معماري، په ځانګړې توګه هغه مشهورې کلیساوې چې په لیلبل کې په صخره کې کندې شوې دي، د نړۍ له ګوټ ګوټ څخه د سیاحانو پام راجلبوي.
د ایتوپیا تاریخ د ژوندي پاتې کیدو، مقاومت او فرهنګي شتمنۍ تاریخ دی. دا هیواد پرمختګ ته دوام ورکوي، پداسې حال کې چې د خپلو زړو دودونو او عاداتو ساتنه کوي، چې دا د نړۍ په نقشه کې ځانګړی ځای جوړوي.