تاریخی انcyclopedia
د غانې تاریخ یوه شتمنه او متنوع تاریخی کرونیک ده چې زرګونه کلونه رانغاړي. د پېړیو په اوږدو کې، دا سیمه د خپلو سرچینو او ستراتیژیکو ځایونو له مخې د محلي او بهرنیو خلکو پام ځانته راجلب کړی دی. غانا چې د "طلایي ساحل" په نوم مشهوره ده، د لویو امپراتورۍ، مستعمره کیدو او د خپلواکۍ لپاره د مبارزې شاهد و.
په اوسنۍ غانا کې پخواني تمدنونه شتون درلود چې د آکانو قبیلو په شمول وو، کوم چې شاوخوا 1000 کاله مخکې له زېږیدو دلته میشت شول. دغه ډلې زراعت او لاسي صنايع وده ورکړه، چې د لومړۍ سوداګرۍ مرکزونو په جوړولو کې مرسته وکړه.
د ځانګړو تمدنونو څخه یوه مشهوره تمدن د غانا امپراتورۍ وه، چې له څلورمې تر یولسمې پېړۍ پورې موجوده وه. دا د خپلې شتمنې کلتور او سوداګرۍ لارې پیژندل شوي، چې شمال او جنوب د لویدیځ افریقا سره نښتي وې. سره له دې چې د غانا امپراتورۍ د هیواد اوسني سرحدونه نه پوښلي، مګر وراثت یې د محلي شناخت په جوړولو کې مهم رول درلود.
د غانا امپراتورۍ د سقوط وروسته، مالی امپراتورۍ رامنځته شوه، چې په ۱۳مې پېړۍ کې په سیمه کې حاکم شوه. د امپراتورۍ بنسټ ایښودونکی سوندیاتا کیتا و، چې بېلابېل قبیلې یوځای کړل او یوه مرکزی دولت يې جوړ کړ. د هغه په واکمنۍ کې، مالی د شتمنیو او کلتوري لاسته راوړنو لپاره یو مهم سوداګریز مرکز شو.
د مالي امپراتورۍ وده د اسلام د خپرېدو او علم د پرمختګ لامل شوه. د دې امپراتورۍ د سقوط تراژیدي په ۱۵مې پېړۍ کې د نوو قدرتونو، لکه د سونګهای امپراتورۍ، د پیل لاره پرانیزي.
د ۱۵مې پېړۍ له پای څخه په غانې کې اروپایي څېړونکي او سوداګر راڅرګند شول. پرتګالي، هالنډیان، بریتانوي او فرانسوي سوداګر د سرو زرو، د فیل د غاښونو او غلامانو د تبادلې لپاره سوداګرو پوستې جوړول پیل کړل. په ځانګړې توګه په دې سیمه کې بریتانوي فعاله پاتې شول، چې د قلعو جوړول پیل کړل او د سوداګرۍ کنټرول یې لکه اوسنی کړی.
په ۱۷مې پېړۍ کې د اتلانتیک د غلامانو سوداګرۍ پیل شوه چې په ترڅ کې یې د میلیونونو افریقایانو د امریکا ته لېږدول پیل کړل. غانا د دې سوداګرۍ یو مهم مرکز شو چې د محلي نفوس او کلتور باندې تخریبي اغیزه درلوده.
په ۱۹مې پېړۍ کې بریتانوي په فعاله توګه سیمې نیول پیل کړل، چې د مستعمره نظام د جوړیدو لامل شو. په ۱۸۷۴ کال کې غانا مستعمره اعلان شوه او د بریتانوي ادارې د فعاله شتون پیل شو، چې د محلي قبیلو لخوا مخالفت رامنځته کړ.
محلي مشران لکه یانا بینینا او یانا ډایا د بریتانوي مستعمره نظام خلاف جګړه کول، مګر مقاومت له منځه لاړ، او بریتانوي د سیمې کنټرول پیاوړي کړ. دا د هیواد په سیاسي او ټولنیز جوړښت کې د پام وړ بدلونونو لامل شو.
د ۲۰مې پېړۍ له پیل څخه په غانا کې د سیاسي تحریکونو جوړیدل پیل شو چې د مستعمره نظام خلاف احتجاج کوي. د لومړیو مهمو ګامونو څخه یوه په ۱۹۴۷ کې د "یونایټډ ګولډ کوسټ کنونشن" (UGCC) جوړیدل وو، چې د خودمختارۍ او محلي خلکو د حقونو لپاره مبارزه کوله.
د خپلواکۍ لپاره مبارزې مشر کوا مې نکرومه و، چې د ملي تحریک یوه نښه شو. په ۱۹۴۹ کال کې، هغه "کنونشن پیپل پارټي" (CPP) تاسیس کړه، چې په هیواد کې مهم سیاسي ځواک شو. د عامې احتجاجونو او اعتصابونو فشار لاندې، بریتانیا د اصلاحاتو لپاره موافقه وکړه او په ۱۹۵۷ کال کې غانا لومړۍ افریقایي هیواد شوه چې خپلواکي تر لاسه کړه.
خپلواکي غانا ته د پرمختګ او کامیابیو اميدونه راوړې، مګر نوې چیلنجونه هم سره راغلل. کوا مې نکرومه د هیواد لومړی ولسمشر شو، مګر د هغه رژیم زر ژر د استبدادۍ حالت ته لاړ، چې په ۱۹۶۶ کال کې د هغه د سرپرستۍ لامل شو.
له هغه راهیسې، غانا څو وختونه د سیاسي عدم استحکام سره مخ سوې، چې په کې پوځي کودتاوې او ملکي جګړې شاملې وې. سره له دې، د ۱۹۹۰مو کلونو له پیل راهیسې، په هیواد کې د جمهوریت ته د لېږد پیل شو، چې د ثبات او اقتصادي ودې لامل شو.
د غانې تاریخ د خپلواکۍ لپاره مبارزې یوه تاریخ دی، د کلتوري وراثت او پایښت پرمختګ. د پخوانیو تمدنونو نه تر اوسه، هیواد د ودې او د خپلو خلکو د کامیابیو له له چیلنجونو سره روان دی.